Związek Polskich Artystów Plastyków (ZPAP) – stowarzyszenie zarejestrowane w 1911 roku w Krakowie , pierwotnie pod nazwą Związek Powszechny Artystów Plastyków z inicjatywy T. Czyżewskiego  oraz Z. i A. Pronaszków. Związek Powszechny Artystów Polskich w 1911 liczył 112 członków. Obecnie ZPAP jest największym w Polsce stowarzyszeniem twórców. Zrzesza około 5 tysięcy artystów sztuk wizualnych o specjalnościach: malarstwo, grafika, rzeźba, medalierstwo, ceramika, szkło, witraż, tkanina, wzornictwo przemysłowe, architektura wnętrz, mebel, scenografia, konserwacja dzieł sztuki, wystawiennictwo, itp.

Okręg Gdański ZPAP liczy 300 członków.

ZPAP składa się z 21 Okręgów w największych miastach Polski: Okręg Bielsko-Bialski, Okręg Bydgoski, Okręg Częstochowski, Okręg Gdański, Okręg Gliwicko-Zabrzański, Okręg Katowicki, Okręg Kielecki, Okręg Koszaliński, Okręg Krakowski, Okręg Krakowski - Oddział Nowy Sącz, Okręg Lubelski , Okręg Łódzki, Okręg Opolski, Okręg Poznański, Okręg Radomski, Okręg Rzeszowski, Okręg Szczeciński, Okręg Toruński, Okręg Warszawski, Okręg Wrocławski, Okręg Zakopiański, Okręg Zielonogórski. Siedziba Zarządu Głównego ZPAP mieści się w Warszawie.

Historia Związku Polskich Artystów Plastyków na Wybrzeżu Gdańskim swoimi początkami sięga młodej i dynamicznie budującej się Gdyni lat 30 XX wieku przeistaczającej się z kaszubskiej osady rybackiej w nowoczesne miasto i port.

1929—1948

W 1929 r. działający na wybrzeżu od lat 20 Antoni Suchanek — uczeń Mehoffera, współtworzy Związek Plastyków Pomorskich. W 1933 roku przeniesiono z Grudziądza do Gdyni Szkołę Sztuk Pięknych Wacława Szczeblewskiego. W 1934 roku Marian Mokwa założył w Gdyni „Galerię Morską”. W 1936 roku powstała Grupa Gdyńskich Artystów Plastyków, przekształcona w 1937 roku w Związek Zawodowy Polskich Artystów Plastyków. Przedwojenny Gdańsk, wstrząsany dramatycznymi walkami o utrzymanie ducha narodowego, nie miał możliwości rozwoju i oddziaływania, jako ważny ośrodek twórczości. W 1940 roku absolwenci szkoły Szczeblewskiego: J. Łakomiak, R. Pietkiewicz, E. Szczodrowska i K.Ostrowski wraz z francuskimi studentami Akademii Paryskiej (wywiezionymi tu ze swojej ojczyzny przez Niemców) stworzyli grupę malarską. K. Ostrowski uruchomił autorską pracownię. Całe środowisko zostało doszczętnie i brutalnie unicestwione w okresie II Wojny Światowej. W połowie 1945 roku przybyła na wybrzeże grupa artystów w ramach projektu „repolonizacji Gdańska", z planami założenia uczelni oraz stworzenia środowiska plastycznego i ogniwa Związku Zawodowego Artystów Plastyków. Rozpoznawcza misja delegatów tymczasowego Zarządu ZPAP — F. Smosarskiego i J. Strzałeckiego, poprzedziła przyjazd K. i J. Studnickich, H. i J. Żuławskich, J. i M. Wnuków. Na pierwszym Walnym Zjeździe ZPAP w Krakowie w sierpniu 1945 roku zapadła decyzja o utworzeniu uczelni plastycznej i Okręgu Gdańskiego ZPAP. Z powodu dużego zniszczenia Gdańska, ośrodkiem artystycznym stał się Sopot. W Gdyni, w końcu sierpnia 1945 roku, odbyło się i Walne Zebranie Oddziału Gdyńskiego ZPAP. 15 października 1945 roku rozpoczęła się działalność Instytutu Sztuk Plastycznych — przemianowanego na Państwową Wyższą Szkołę Sztuk Plastycznych w Gdańsku z siedzibą w Sopocie, z rektorem J. Strzałeckim (w 1958 roku przeniesioną do Gdańska z siedzibą w Zbrojowni). 25 listopada 1945 ukonstytuował się Oddział Gdański ZPAP z siedzibą w Sopocie — obecnie Klub Środowisk Twórczych SPATiF. Działalność ZPAP była od tego czasu ściśle zintegrowana z działalnością PWSSP i jej wykładowcami, takimi jak: A.Nacht Samborski, J.Cybis i P.Potworowski, członkami ugrupowania „Pryzmat” — J.Studnicki, J.Wodyński, K.Łada-Studnicka, J.Żuławski oraz J.Wnukowa, St.Teisseyre.

1948—1980

W 1948 roku nastąpiło otwarcie BWA w Sopocie, które wraz z OG ZPAP organizowało liczne wystawy, będące jedną z najważniejszych konfrontacji twórczych o zasięgu ogólnokrajowym i międzynarodowym. W 1950 roku nastąpił exodus części kadry profesorskiej do stolicy. W 1955 roku doktryna socrealizmu znalazła odbicie w swoistym mariażu z koloryzmem wśród artystów „szkoły sopockiej". 1957 — nastąpiło przeniesienie siedziby OG ZPAP do Gdańska, do Sieni Gdańskiej. Silny wpływ na środowisko wywarł Piotr Potworowski i wystawa jego prac w sopockim BWA, oraz podjęcie pracy pedagogicznej w gdańskiej PWSSP.

Środowisko artystów elbląskich podlegające do 13.12.1975 roku (gdy powołano Oddział Elbląski ZPAP z prezesem J.Hankowskim) Okręgowi Gdańskiemu, realizowało wiele cennych inicjatyw artystycznych. Istotnym wydarzeniem było powstanie Galerii „EL” w 1960 r. w Elblągu z kilkoma punktami wystawienniczymi. W 1965 roku zaistniał głośny tzw. „eksperyment elbląski", gdzie w oparciu o władze i instytucje państwowe oraz Zakłady Przemysłowe ZAMECH, zorganizowane zostało pierwsze w kraju I Międzynarodowe Biennale Form Przestrzennych, jako próba integracji nowoczesnych form przestrzennych z organizmem miejskim. Biennale wraz z równocześnie odbywającą się tam ogólnopolską wystawą „Konfrontacje 65" były przedsięwzięciami znajdującymi potem wielu kontynuatorów.

1980—1988

Sierpień 1980 roku — strajki, powstanie Solidarności i wprowadzenie stanu wojennego. Uchwała podjęta na posiedzeniu plenarnym ZG ZPAP 29. 08. 1980 roku, wyrażała deklarację solidarności z robotnikami i intelektualistami polskimi. W okresie od 18 grudnia 1981 roku do 30 kwietnia 1982 roku działalność ZPAP w tym automatycznie Okręgu Gdańskiego, została zawieszona na mocy dekretu o stanie wojennym. W czasie strajków w Stoczni Gdańskiej powstał jeden z najbardziej rozpoznawalnych polskich znaków graficznych — logo Solidarności zaprojektowany przez członka ZPAP Jerzego Janiszewskiego. Z udziałem artystów gdańskich powstał Pomnik Poległych Stoczniowców w Gdańsku, natomiast autorem Pomnika Ofiar Grudnia 1970 w Gdyni jest Stanisław Gierada, aktywny członek Okręgu Gdańskiego ZPAP. 30 kwietnia 1982 roku nastąpiło odwieszenie ZPAP a w 1983 roku rozwiązanie i konfiskata mienia. Do Gdańskiego Okręgu weszli państwowi komisarze i od tego momentu ZPAP Okręg Gdański nie działał formalnie w dotychczasowym trybie i składzie. Artyści plastycy w ogromnej większości nie uznali tych decyzji, będących bezprawnym zastosowaniem przemocy w celach politycznych. ZPAP pomimo delegalizacji nie przerwał swojej działalności.

1989 — do chwili obecnej

13.10.1989 r. miała miejsce reaktywacja ZPAP w Gdańsku i ukonstytuowanie się nowego Zarządu. Pierwsze Walne Zebranie i wybór władz Okręgu nastąpiło 15.01.1990 r. Prezesem został Romuald Bukowski. Zarząd Okręgu działał w części budynków Stągwi Mlecznych w Gdańsku, by w kwietniu 1991 roku uzyskać siedzibę przy ul. Mariackiej w Gdańsku, gdzie funkcjonuje do tej pory. Pomimo wyroku ministerialnej komisji rewindykacyjnej Okręg dotąd nie odzyskał utraconego majątku sprzed delegalizacji, m. in. siedziby w Sieni Gdańskiej, oficyny przy ul. Piwnej w Gdańsku i Domu Pracy Twórczej w Strzelnie.

Okręg Gdański ZPAP, pomimo starań kolejnych władz, nie odnalazł się w ekonomicznej rzeczywistości lat dziewięćdziesiątych. Skutkiem problemów finansowych z jakimi się zetknął była utrata klubu Spatif w Sopocie, zagrożone były też lokale przy ul. Mariackiej i ul. Piwnej w Gdańsku.

Dopiero w 1999 roku po wyborze młodego prezesa Krzysztofa Izdebskiego pojawiła się nadzieja na odwrócenie złej pasy. Zmiany wprowadzone przez nowo wybranego prezesa w błyskawiczny sposób przywróciły Okręgowi ważne miejsce. Odzyskano prawo do lokali na ul. Mariackiej  i ul. Piwnej, a w końcu 2001 roku odzyskano również SPATiF w Sopocie. W tym czasie stworzono też trwałe mechanizmy ekonomiczne Okręgu, które funkcjonują  do dzisiaj. W 2003 roku Okręg uzyskał osobowość prawną.

Pośród wielu inicjatyw podejmowanych przez Okręg szczególnie ważne i istotne miejsce zajmują: wystawy środowiska Okręgu Gdańskiego ZPAP, z których pierwsza odbyła się w maju 1999 roku, następnie w 2001 roku, w 2011 roku z okazji 100-lecia ZPAP oraz w listopadzie 2018 roku (obecnie jako impreza cykliczna, co 4 lata); wznowienie  działalności  legendarnego Klubu Środowisk Twórczych SPATiF w Sopocie w listopadzie 2001 roku; utworzenie w siedzibie ZPAP przy ul. Mariackiej w Gdańsku galerii związkowej Okręgu Gdańskiego prezentującej 10-12 wystaw rocznie; powołanie w 2001 roku przez prezesa Krzysztofa Izdebskiego Nagrody im. Kazimierza Ostrowskiego, która jest ogólnopolskim wyróżnieniem w dziedzinie malarstwa (po raz pierwszy Nagrodę przyznano Teresie Pągowskiej, uhonorowanej także tytułem doktora honoris causa gdańskiej ASP); zainicjowany 2003 roku, również przez prezesa K. Izdebskiego cykl wystaw „Ocalić od zapomnienia”, przypominający sylwetki i twórczość nieżyjących artystów Wybrzeża; prezentacje współczesnej tkaniny artystycznej środowiska Wybrzeża Gdańskiego w ramach  I, a następnie II Triennale Współczesnej Tkaniny Artystycznej Środowiska Wybrzeża Gdańskiego w 2004 roku i w 2007 roku (Triennale towarzyszyło 6 Międzynarodowemu Nadbałtyckiemu Triennale Miniatury Tkackiej, które było ekspozycją towarzyszącą Międzynarodowemu Triennale Tkaniny w Łodzi).

W dalszym ciągu kontynuowana jest działalność wystawiennicza w Galerii  ZPAP przy ul. Piwnej 67/68 w Gdańsku. Na przestrzeni lat 2001-20021 Okręg Gdański wydał około 60 publikacji albumowych towarzyszących realizowanym projektom artystycznym.

W roku 2021 została powołana Fundacja Okręgu Gdańskiego ZPAP.

Obecny Zarząd  Okręgu kontynuuje i rozwija projekty, które na stałe wpisały się w kalendarze wydarzeń artystycznych oraz stara się wprowadzać nowe programy. Każdego roku organizuje  około 20-30 wystaw.